چیدن و چسباندن سنگهای رنگارنگ لایه شده برای ایجاد طرح و نقش با ابزار برش و سایش را معرق‌کاری سنگ می‌گویند. معرق سنگ صنایع دستی ای است که در آن قطعه های کوچک سنگ ومانند آنها را بر اساس طرح ونقشه قبلی کنار هم و بر روی یک سطح می چسبانند تا طرحی کامل به دست آورند . در معرق هر جز قسمتی از کل است . از معرق سنگ برای تزئینات قسمتهای از بنا مانند کف ، دیوار و همچنین انواع سطوح مانند صفحه میز استفاده می‌شود. معرق سنگ بیشتر بر سطوح تخت و گسترده اجرا می‌شود.
تاریخچه
یکی از هنر های زیر مجموعه صنایع دستی سنگی هنر معرق سنگ است .به درستی مشخص نیست که این هنر از چه زمانی در ایران رواج یافته است ولی به طور تقریبی می توان گفت همزمان بارونق هنرموزائیک سنگ در ایران رشته معرق سنگ هم که از جهاتی شبیه به موزائیک سنگ است رواج یافت.
در استان قزوین نمونه ای که از روی آن بتوان قدمت این هنر را در این شهر تخمین زد یافت نشده است .اما در عصر حاضر استادکاران و هنرمندان چیره دستی در این زمینه در شهر قزوین مشغول فعالیت هستند.امروزه از این هنر برای تزئینات داخلی بناهای مدرن شهری استفاده بسیار می شود .
مواد اولیه
برای هنر معرق سنگ باید از سنگهای هماهنگ با طرح استفاده کرد.در این هنر بیشتراز سنگهائي مانند مرمريتها و تراورتن ها استفاده می شود. چون قابليت لايه برداري جهت آنتيك نمودن در خانواده سنگهاي تراورتن زياد مي باشد و شوك پذيري آن از نظر گرما و سرما بيشتر است وگروه دیگر گرانیتها هستند.بهتر است از گرانيتها بصورت خالص در يك تابلو استفاده شود .
از نظر فنی سنگهای تراورتن خود براساس رنگ، فشردگی و تراکم و رگه های موجود روی آنها به چند قسمت تقسیم می شوند.این سنگها دارای طیف رنگی متفاوتی هستند .
ابزار وتجهیزات
ابزار و تجهیزات مورد نیاز این رشته از این قرار است:
گیره کار، تیشه های مخصوص، سنگ های برش دستی، انبر سنگ شکن، چسب چوب، چسب سنگ دو جزئي، چسب كاشي
توري پشت كار و نوارهای فلزی از جنش برنز، نقره، برنج یا استیل
مراحل تولید
روش کار در هنر معرق سنگ به این صورت است .
ابتدا پایه یا بوم کار باید آماده شود . پایه از سنگی به قطر mm 8 تا cm 1 باید باشد و جنس آن بهتر است از مرمریت ، گرانیت یا چینی باشد .برای آماده کردن پایه (در اکثر موارد) یک توری با بافتی ریزدر زیر سنگ پایه که برش نامنظمی خورده است با چسب چوب چسبانده می شود. گاهی روی سنگ نیز توری دیگری نصب می شود .
. بعد از آماده شدن بوم کار باید طرح مورد نظر روی سنگ پایه انداخته شود . انداختن طرح ممکن است به روش سنتی یعنی با کیسه ی گرده صورت بگیرد.در این روش که در گذشته مرسوم بوده طرح نقش شده بر روی کاغذ را به وسیله سوزن سوراخ سوراخ می کردند .سپس ،طرح سوزنی را روی بوم اصلی می گذاشتند وکیسه پارچه ای را که داخل آن مقداری خاکه ذغال بود بر روی طرح سوزنی می زدند .به این ترتیب ،طرح اصلی از لای سوراخها بر روی بوم نقش می بست .البته امروزه با استفاده از کاربن طرح بر روی سنگ انداخته می شود .
بعد از انداختن نقش بر روی سنگ پایه قسمتهای مختلف طرح را که به قطعات کوچک تقسیم شده ، شماره گذاری می شود ،تا به هنگام کنار هم گذاشتن سنگهای برش شده ، اشتباهی پیش نیاید .
در این مرحله سنگهای مختلف هر قسمت از نقش که در چند مرحله برش وساب زدن به اندازه الگوی اصلی نزدیک شده ، با استفاده از چسب فوری به سنگ پایه چسبانده می شود .
. بعد از اینکه با سنگهای مختلف، تمام قسمتهای نقش مورد نظر درکنار هم چیده شد ، نوبت به زمینه کار می رسد . سنگ زمینه را هم به چند قسمت نا منظم تقسیم می کنیم(. زیرا در اغلب اوقات زمینه کار از سنگ یکپارچه در نمی آید .) و به سنگ پایه می چسبانیم .بعد از کامل شدن زمینه ،کار کامل و آماده نصب است .
گاهی اوقات می توان از نوارهای فلزی مثل طلا ، نقره ، برنز ویا مس برای دورگیری نقوش استفاده کرد.
برای درزگيري کارهایی که براي كف درست شده اند از دوغاب سيمان به عنوان درزگير استفاده مي شود . بعد از ريختن دوغاب بايد با يك دستمال زبر به سرعت روي كار پاك شود . پس از آن كار باید ، 4 يا 5 روز خشك شود .( مي توانيم در دوغابي كه لا به لاي سنگها مي ريزيم رنگ دلخواه خود را مخلوط كنيم. )
در مرحله ي آخر براي از بين بردن اختلاف ارتفاع سنگها بايد آنها را ساب زد تا سطح يكدست ، يكنواخت و صيقلي شود.
نقوش مورد استفاده در هنر معرق سنگ
از نقوش متنوعی در این هنر استفاده می شود . نقوشی از قبیل ؛ نقوش اسلیمی ( اسلامی ) وختایی که الهام گرفته از ساقه و برگ گیاه است و در پاره ای موارد نقوش هندسی به صورت اشکال منظم ویا نا منظم شکسته. خوشنویسی زیبای ایرانی از دیگر نقوشی است که در این هنر بسیار استفاده می شود