شرحى درباره گوهر هاى ايران

اهميت سنگ ها و کانى هاى قيمتى و نيمه قيمتى ،يا به عبارت بهتر ،گوهر ها ،در اشتغال و رونق اقتصادى ،بر کسى پوشيده نيست .گرچه اين صنعت در ايران ،جوان بوده و نيازمند حمايت و کار بيشتر ى است . در دهه اخير ،شاهد فعاليت زياد بخش خصوصى و حمايت دولت در اين زمينه بوده ايم ؛ به طورى که طرحهاى مطالعاتى و اکتشافى چند استان ،اطلاعات خوبى را از ذخاير بالقوه  سنگ هاى نيمه قيمتى ارائه مى دهند .بخش خصوصى با ثبت محدوده هاى معدنى و انجام عمليات اکتشافى ،جندين معدن را به گواهى کشف و بهره بردارى رسانده است .اطلاعات موجود از هجده استان ،حاکى از حضور 46 اثر معدنى ،يازده پروانه اکتشاف ،سه گواهى کشف و سه پروانه بهره بردارى است .در مطالعات اخير تعداد آثار معدنى در استان هاى مختلف ،به بيش از 200 مورد رسيده است کارگاه هاى آموزشى دولتى و خصوصى ،زمينه جذب علاقه مندان به اين رشته از صنعت را فراهم نموده اند .گرچه در بخى استان ها به طور سليقه اى به اين موضوع پرداخته است ؛اما  آينده خوبى براى اين رشته پيش بينى مى شود .

در برخى استان ها،رشته تراش سنگ هاى نيمه قيمتى ،در مقطع متوسطه ايجاد شده است .آموزش نظرى و عملى چندين ماهه در طى سال تحصيلى ،فرصت بسيار خوبى جهت کسب مهارت در اين رشته به شمار مى رود .برخى موسسات آموزشى ،مقطع کاردانى و کارشناسى  اين رشته را تاسيس نموده اند .لازم به ذکر است که کليه فعاليت هاى آموزشى ،اکتشافى و بازرگانى در اين رشته ،با يکديگر مرتبط بوده و رونق هر يک ،باعث توسعه ديگرى  مى شود .با توجه به سهم ناچيز ايران در اين زمينه لازم است تا با تعيين يک استراتژى راهبردى مناسب در برنامه ريزى هاى کوتا ه مدت و بلند مدت ،سهم خود در بازارهاى جهانى تعريف نموده ،در جهت حصول نتيجه مطلوب تلاش نمائيم .هدف گذارى در اشتغال و افزايش در آمد سرانه ،معيار خوبى جهت توسعه معادن آموزشگاه ها ،کارگاه هاى فرآورى ،تعرفه هاى گمرکى ،تسهيلات بانکى و بازرگانى مواد خام و فرآورى شده مى باشد.

مقدمه :

يکى از مباحث قابل اهميت در زمينه سنگ هاى قيمتى و نيمه قيمتى ،توجه به ذخاير بالقوه معدنى است .شناخت پتانسيل معدنى ايران زمين در زمينه سنگ ها و کانى هاى قيمتى و نيمه قيمتى و تهيه بانک اطلاعاتى ،اولين قدم در اين راستا به شمار مى رود .همچنين ،با گسترش آموزش ،کارگاه هاى تراش و رونق بازار ،نياز به مواد اوليه سنگ هاى قيمتى و نيمه قيمتى بيشتر مى شود ،بنابراين مسئولان  وعلاقه مندان  نسبت به شناسايى آثار معدنى و معرفى آنها به بازار مصرف اقدام نمايند .در سال هاى اخير با اجراى  طرح هاى مطالعاتى و اکتشافى،به اين مهم پرداخته شده است و همچنان ادامه دارد تا شناسايى پتانسيل هاى معدنى در قالب آثار معدنى جديد ،معدن سنتى و محصولات جانبى براى هر يک از استان ها در حد شايسته اى به انجام برسد .تعدادى از اين آثار معدنى ،برابر قانون معدن ،به پروانه اکتشاف و درنهايت ،به گواهى کشف خواهد رسيد.

تاريخچه :

معدن . معدن کارى سنگ هاى قيمتى و نيمه قيمتى ،از قريم الايام مورد توجه ايرانيان بوده است .از آن جا که کارگاه هاى تراش سنگ ،حداکثر چندين کيلو سنگ در سال مصرف مى گنند ،همچنين به دليل استفاده محدود از اين مواد معدنى در بازار مصرف ،عمدتا" تهيه و جمع آورى سنگ هاى خام ،به روش بيابان گردى و سنگ جورى بوده است .استخراج در معادنى از قبيل بايگ،سرکوير،بمرود ،دم روباه ،باغ برج و غيره به روش سنگ جورى از سطح زمين مى باشد.در مواردى از جمله معدن فيروزه نيشابور ،استخراج ،به صورت زير زمينى صورت مى گيرد .بخشى از نياز اين صنعت نيز از منابع خارجى تامين مى شود ؛از جمله لاجورد ،فيروزه آمريکائى ،عقيق هاى رنگى و ....لازم به ذکر است که صنعت کاران ايرانى ،90% از سنگ هاى تراش خورده عقيق و فيروزه را به عنوان انگشترى به کار برده و مى برند .علاوه بر سنگ هاى طبيعى ،از فيروزه آمريکائى ،عقيق رنگ شده داخلى و خارجى ،ياقوت مصنوعى و غيره نيز در اين صنعت استفاده مى شود .

فيروزه نيشابور:

اين ذخيره ،مشهورترين و قديمى ترين معدن قيمتى ايران است .ذخيره قطعى اين معدن ،حدود 8500 تن بوده و از سال 1382،به تعاونى محلى واگذار شده و مدت بهره بردارى آن 25 سال قيد شده است .ظرفيت استخراج اين معدن که به صورت زير زمينى صورت مى گير د،پانزده تا سى تن در سال مى باشد . در اين معدن ،ميزان 25% از سنگ استخراجى ،حاوى رگه هاى فيروزه است که به صورت مزايده به فروش مى رسد .حداقل قيمت آن کيلويى ده تا پانزده هزار تومان است که به کيفيت فيروزه بستگى دارد .فيروزه آبى آسمانى (نوع ساده و شجر) از ارزش بالايى برخوردار است .

عقيق بايگ :پس از معدن فيروزه نيشابور ،قديمى ترين معدن سنگ نيمه قيمتى ايران ،معدن بايگ است .اين دو معدن ، دراستان خراسان رضوى قرار دارند .افراد محلى نزديک معدن ،سنگ هاى مناسب را به روش سنگ جورى گرد آورى کرده ،به بازار مصرف مى رسانند .عمده مواد اوليه کارگاه هاى تراش عقيق ،در محله طلاب و بازار رضا در مشهد ،از اين معدن تامين مى شود .

عقيق شجر بمرود :اين معدن در خراسان جنوبى قرار دارد و به عنوان تنها معدن عقيق شجر ايران ،تامين کننده بخش عمده مواد اوليه کارگاه هاى تراش عقيق مى باشد .اهالى نزديک معدن ،قلوه هاى کوچک و بزرگ آگات اين منطقه رابه روش سنگ جورى جمع آورى نموده و هر کدام از اين قلوه ها را با توجه به ابعاد و کيفيت  آن ،به ارزش از پنج تا بيست هزار تومان به واسطه کاران مى فروشند .

گارنت سبز(زمرد )باغ  برج کرمان : اين معدن در جنوب کرمان و درمنطقه اسفند قه واقع شده است .در اين منطقه نيز افراد محلى،اقدام به جمع اورى اين کانى نموده ،با توجه به ميزان شفافيت و اندازه آن ،آن را به افراد واسطه مى فروشند .ظاهرا" اين کانى ،پس از خريدارى به خارج از کشور ارسال شده ،پس از تراش ،به عنوان نوعى زمرد به کار گرفته مى شود .

شرح خدمات  طرح هاى اکتشافى:

تجربه سال هاى گذشته و اجراى عمليات اکتشافى در برخى استان ها ،منجر به تهيه و تدوين شرح خدمات مناسب در اين خصوص گرديد تا با اجراى آن توسط اکتشافگران دولتى و خصوصى ،خروجى اين مطالعات در حد مطلوب قار گيرد .اين شرح خدمات،شامل چهار فصل مى باشد:1)کليات ؛2) هدف روش کار و حجم عمليات اکتشافى ؛3) کنترل نواحى اميد بخش و 4) نتيجه گيرى و پيشنهاد ها.

1.در فصل اول ،ضمن معرفى استان ،اطلاعاتى در خصوص امکانات زير بنايى و اقتصادى ،جمعيت ،شاغلان در صنايع مختلف ،نرخ بيکارى ،کارگاه هاى صنعتى زير ده نفر ،آموزشگاه هاى جواهر شناسى و تراش سنگ ،تعداد افراد آموزش ديده و کارگاه هاى فعال داراى مجوز سازمان صنايع دستى ارائه مى شود .شرح نتايج مهم مطالعات قبلى و سوابق پژوهشى ،توصيف زمين شناسى با تفکيک زون هاى ساختارى ،چينه شناسى ،ماگماتيسم و دگرگونى به منظور پيش بينى هاى لازم در شناسايى مناطق احتمالى از سنگ ها و کانى هاى خاص ،و همچنين ارائه آمارى از سنگ هاى قيمتى و نيمه قيمتى داراى پروانه هاى اکتشافى ،گواهى کشف و بهره بردارى از ديگر بخش هاى اين فصل به شمار مى روند که در برنامه ريزى درست و اجراى مناسب اين عمليات اکتشافى ،موثر خواهند بود .

2.در فصل دوم ،تلفيق اطلاعات جمع آورى شده ،امکان تعيين و اولويت بندى نواحى اميد بخش براساس خاستگاه زمين شناسى و با ذکر مستندات و دلايل منطقى فراهم مى شود .

3.در فصل سوم ،کنترل نواحى اميد بخش با اجراى عمليات صحرايى  ونمونه بردارى ،آغاز مى شود .مناسب با رخنمون هاى سنگى ،ممکن است نياز به حفر ترانشه و چاهک باشد .در معادن متروکه لازم است تا از داخل تونل و ترانشه هاى اکتشافى ،بازديد کرده ،نمونه بردارى شود .در اين مطالعات ،هر محدوده به طور جداگانه ،بررسى و گزارش خواهد شد .نام هر محدوده نيز ترکيبى از نام گوهر شناسى و نام محلى است مانند عقيق بايک يا بريل خواجه مراد .شرح هر محدوده ،شامل موقعيت جغرافيايى ،زمين شناسى ،حجم حفريات اکتشافى و نمونه بردارى ،و نتاليج مطالعات آزمايشگاهى (شيمى،کانى شناسى ،کانى سنگين ،مقاطع نازک و صيقلى ،گوهر تراشى ،رنگ آميزى و جواهر شناسى )خواهد بود .پايان بخش شرح هر محدوده ،ارزيابى فنى – اقتصادى آن محدوده شامل :الف) محاسبه ذخيره زمين شناسى ،به کيلوگرم براى سنگ هاى نيمه قيمتى يا گرم براى سنگ هاى قيمتى ؛ب) برآورد وزن کانه قابل فرآورى بر اساس کيل گيرى ؛ج) برآورد ارزش ريالى سنگ خام و سنگ فراورى شده با توجه به قيمت هاى داخلى و جهانى و د) بازاريابى داخلى و خارجى مى باشد.

در محاسبه ذخيره زمين شناسى لازم است تا به ميزان پراکندگى سنگ يا کانى در واحد سطح و نحوه گسترش آن در عمق متعارف 1تا2 مترى و حداکثر 5 مترى دقت شود .در اين روش ،ميزان سنگ يا کانى در واحد حجم به دست آمده و در نهايت ،ميزان ذخيره زمين شناسى قابل محاسبه مى باشد .در رگه هاى معدنى ،ضمن محاسبه حجم کانسنگ و براورد درصد کانه در کانسنگ ،محاسبه ذخيره زمين شناسى امکان پذير مى گردد.در معدنى که ذخيره به عنوان محصول جانبى به شمار مى رود ( از جمله واريسيت در معدن کوشکوفلئورين شفاف و خوش رنگ در معدن کمر مهدى)،بايد از اطلاعات معدنى و زمين شناسى معدن و همچنين اظهارات تجربى معدنکاران استفاده نمود .

به منظور محاسبه وزن کانه قابل فرآورى،مقدار معينى از سنگ خام را براى تراش به کارگاه ارسال مى کنيم تا نگين هاى دامله و تخت ،تراش داده شوند .نسبت وزن نگين هاى تراش داده شده ،به وزن سنگ خام اوليه فراورى را مشخص مى کند .اين نسبت براى سنگ هاى مختلف ،متفاوت است .

4.فصل پايانى به نتيجه گيرى و پيشنهاد ها اختصاص خواهد داشت .در بخش نتيجه گيرى لازم است تا يک جمع بندى کلى از محدوده ها و مقايسه آنها با يکديگر صورت پذيرد .در بخش پيشنهاد نيز پيشنهادهاى کاربردى در راستاى توسعه صنايع وابسته و اشتغال زايى محلى ،نوع و نحوه آموزش در منطقه ،بررسى و مشخص نمودن زير ساخت هاى مورد نياز ،مانند آموزش توسط سازمان فنى و حرفه اى ،حمايت هاى سازما ن ميراث فرهنگى ،صنايع دستى و گردشگرى براى ايجاد کارگاه ها ،ديگر حمايت هاى لازم از جمله معافيت هاى مالياتى ،معافيت بيمه سهم کار فرما ،تسهيلات بانکى و بازرگانى و ايجاد خوشه هاى صنعتى يا ايجاد زنجيره هاى توليد تا بازار در منطقه ارائه خواهد شد.

پتانسيل هاى معدنى موجود:

1.آذربايجان شرقى: در مطالعات قبلى ،تعداد شش اثر معدنى از انواع عقيق ،آميتيست ،آزوريت و مالاکيت معرفى شده بود .در مطالعات اخير ،تعداد پانزده اثر معدنى از انواع اپيدوت ،ژاسير ،در کوهى ،مگنتيت ،رز کوارتز ،ميکروکلين ،سانيدين ،اوليوين ،پيروکسن ،پرليت ،آگات و فسيل هاى براکيوپود ،مرجان ،درخت سيليسى شده و غيره ،جمعا"به ميزان 12،600،000 کيلوگرم ،شناسايى و معرفى شده است .

2.آذربايجان غربى: اين استان همچنان  در دست مطالعه مى باشد ؛اما تا کنون حضور آثار معدنى سافير ،ميکاى سبز و قهوه اى ،سرپانتين و انواع فسيل ها در آن محرز گرديده است .

3.اصفهان : در مطالعات قبلى ،اين استان واجد تعداد 3 اثر معدنى از فيروزه ،آگات خور و گارنت جندق بوده است اما با مطالعاتى که کماکان در سطح اين استان در حال اجرا است ،تعداد چهار اثر معدنى از انواع آگات ،گارنت و کريزوکلا به ميزان 470،000 کيلوگرم شناسايى شده است .

ايلام : مطالعات صورت گرفته در استان ايلام ،منجر به شناسايى انواع قلوه هاى رنگين در سه محدوده از منطقه صالح آباد مهران ،جمعا" به ميزان  2،157،000 کيلوگرم گرديده است .

5.اردبيل:تعداد دو اثر معدنى از انواع آگات در اين استان ،شناسايى شده است ؛اما با توجه به گسترش سنگ هاى آذرين در سطح اين استان ،احتمال وجود ذخاير ديگرى از سنگ هاى قيمتى و نيمه قيمتى  ،دور از انتظار نيست . اين استان در برنامه مطالعات آينده قرار دارد.

6.بوشهر:از پتانسيل هاى سنگ هاى قيمتى و نيمه قيمتى اين استان مى توان به صدف هاى دريايى ،انواع سنگ هاى فسيلى ،احتمال وجود زمينه هاى پرورش مرواريد و ساير زمينه ها اشاره نمود که لازم است مورد برسى بيشتر قرار گيرند .

7.خراسان رضوى:در گزارش هاى سازمان صنايع و معدن به آثار معدنى ،پروانه هاى اکتشافى متعدد فيروزه و آگات و در نهايت پروانه هاى بهره بردارى فيروزه و عقيق اشاره شده است .در مطالعات اخير ،تعداد نوزده اثر معدنى از انواع بريل (آکومارين )،سافير ،ياقوت ،روتيل ،ارتوز،فيروزه قوچانى(کريزوکلا)،آگات ،ژاسپر،عقيق سليمانى،اوپال ،گارنت ،در کوهى ،رز کوارتز ،آندوالوزيت ،ايلمنيت ،آراگونيت و پلى گورسکيت ،جمعا"با ذخيره اى برابر با 1،146،250 کيلوگرم ،شناسايى شده است .

8.خراسان جنوبى :پيش از اين تعداد،سه اثر معدنى از آگات در استان معرفى شده بود .طى مطالعات اخير ،تعدا 25 اثر معدنى از انواع آگات (آبى ،خزه اى ،سفيد شيرى)،اوپال،کريزوپراس،سيليس سبز،مگنتيت ،در کوهى،ژاسپر،تورمالين و آندوالوزيت ،جمعا" به ميزان 368،750 کيلوگرم ،شناسايى و معرفى شده اند.

9.خوزستان :در بررسى هاى اوليه ،جندين اثر معدنى ،شامل قلوه هاى رنگى ،سلستين و فسيل دريايى ،مشخص گرديده بود ؛اما به مطالعات بيشتر و دقيق تر ى نياز دارد .

10.زنجان : در اين استان ،تعداد چهار اثر معدنى ، از انواع آواروئيت ،عقيق ،فلئورين و مالاکيت شناسايى شده است ؛اما با توجه به ساختار و واحد هاى زمين شناسى اين استان انتظار پتانسيل هاى بيشترى مى رود که جاى بررسى دارد .

11.سيستان و بلوچستان :گزارش هاى سازمان صنايع و معدن ،حاکى از حضور تعداد شش اثر معدنى از انواع کروندوم ،تورمالين ،گارنت ،عقيق و زيرکن ،در سطح استان بوده است .مطالعات اخير ،منجر به شناسايى تعداد هجده اثر معدنى از انواع سافير ،توپاز ،قلوه اى رنگين ،گارنت ،آگات ،سرپانتين  ،ژاسپر،کوارتز دودى،تورمالين ،لابرادوريت و صدف دريايى جمعا" به ميزان 250،000 کيلوگرم شده است .تا کنون چندين مرتبه وجود الماس در اين استان اعلام شده ،اما در بررسى هاى دفترى و مطالعات اکتشافى ،اثرى به دست نيامده است .

12.سمنان :اين استان ،داراى تعداد شش اثر معدنى ،از انواع آگات ،فيروزه ،گارنت ،ابسيدين ،عقيق و ژاسپر است .علاوه بر آن ،معدن فيروزه باغو و معدن کلسدوئن و آميتيست شاهرود نيز در حال فعاليت هستند .ميزان ذخيره آميتيست شاهرود ،برابر با 2700 تن يا 2،700،000 کيلوگرم مى باشد .مجموع بر آورد زمين شناسى و ذخيره قطعى استان ،معادل 13985000 کيلوگرم است .

13.قم :در استان قم ،تعداد دو معدن اپيدوت ،و کالسدوئن و ژاسپر وجود دارد .معدن اپيدوت ،متروکه بوده و ميزان ذخيره آن مشخص نشده است .ذخيره معدن کالسدوئن و ژاسپر ،برابر با 1750 تن ،معادل 1750000 کيلوگرم تعيين شده است .

14.کردستان : تنها معدن فعال ،پگماتيت قروه است که حدود هزار کيلو ذخيره بريل از نوع آکومارين درجه سه داشته و فعلا" فاقد ذخيره بريل است .اين معدن غنى از فلدسپات ،کوارتز و ميکا مى باشد .مطالعات اخير در سطح استان ،منجر به شناسايى شانزده اثر معدنى از انواع سرپانتين ،ژاسپر رنگى ،کوارتز شيرى ،هماتيت ،ايلمينيت ،رز کوارتز ،اوژيت و ارتوز ،جمعا" به ميزان 2،28،260 کيلوگرم گرديده است .

15.کرمان : اطلاعات موجود ،حکايت از وجود کريزوکلا ،گارنت سبز باغ برج ،گارنت و کالسدوئن کوه گبرى ،گارنت اسفندقه ،تيتان و غيره  در سطح استان دارد .اين استان در حال مطالعه بوده ،يقينا" نتايج مثبتى به همراه خواهد داشت .

16.کرمانشاه : با توجه به اطلاعات  موجود ،تعداد دو اثر معدنى ،از کالسدوئن و ژاسپر در اين استان وجود دارد .در حال حاضر ،مطالعات اکتشافى در سطح استان در دست انجام است که نتايج آن در دسترس علاقه مندان قرار خواهد گرفت .

17.گيلان : گزارش هاى سازمان صنايع و معادن ،حکايت از وجود تعداد سه اثر معدنى ،شامل اوپال ،عقيق و در کوهى ، در اين استان دارد.

18.مرکزى :با توجه به اطلاعات پيشين ،تعداد چهار اثر معدنى ،از انواع اسپر ،پيروکسن ،تورمالين و در کوهى ،در اين استان گزارش شده است .شواهد حکايت از آن دارد که آثار ديگر ياز انواع گارنت ،کالکوپيريت ،مگنتيت و کوارتز شيرى نيز در اين استان وجود دارد .علاوه بر آن کاه هاى همراه با باطله هاى  معادن متعدد سرب و روى ،و سرب و نقره استان نيز جاى بررسى و تامل بيشترى دارند .

19. همدان : اين استان ،داراى تعداد دوازده اثر معدنى ،شامل کوارتز شيرى ،کوارتز دودى ،رز کوارتز ،در کوهى ،آندوالوزيت ،کيانيت ،استاروليت ،گارنت ،بريل ، تورمالين ،اپيدوت ،پيريت و کالکوپيريت و غيره است .مجموع ذخيره زمين شناسى و قطعى استان ،معادل 715،200 کيلوگرم است .

20.يزد:سازمان صنايع و معادن ،تعداد دو اثر معدنى ،شامل آپاتيت و سيليکات هاى مس رامعرفى کرده است ؛ولى در مطالعات اخير ،تعداد نوزده اثر معدنى با تنوع در کوهى ،گارنت ،کوارتز شيرى ،آپاتيت ،مگنتيت ،وزويانيت ،واريسسيت ،فلئورين ،آناليسم ،آگات ،آراگونيت، اسميت زونيت ،هيدروزنسيت و ژاسپر ،جمعا" با ذخيره اى به ميزان 1997720 کيلوگرم شناسايى شده است .

همانگونه که ملاحظه مى شود ،اطلاعات قبلى از کل کشور ،حاکى از وجود تعداد 46 اثر معدنى ،از انواع فيروزه ،کريزوکلا ،آگات ،ژاسپر ،اوپال ،کالسدوئن ،کوارتز شيرى ،کوارتز دودى ،رز کوارتز ،در کوهى ،آميتيست ،آندوالوزيت ،کيانيت ،استاروليت ،آزوريت ،پيريت و کالکوپيريت است .علاوه بر آن ،تعداد يازده پروانه اکتشافى ،در حال کار ،تعداد سه گواهى کشف و سه پروانه بهره بردارى صادر شده نيز ميزان معادن و معدنکارى در اين صنعت را نشان مى دهد .با مطالعات اکتشافى سال هاى اخير ،بر تعداد آثار معدنى و ميزان ذخاير شناسايى شده از سنگ ها و کانى هاى قيميتى و نيمه قيمتى کشور افزوده شده و تنوع بيشترى از انواع اين سنگ ها و کانى ها به بازار مصرف معرفى شده اند .همچنين ميزان ذخيره زمين شناسى شناخته شده از سنگ ها و کانى هاى قيمتى و نيمه قيمتى کشور نيز در حد قابل توجهى افزايش يافته است که مى تواند گام مثبتى در راستاى رشد و توسعه اين صنعت در ايران باشد .

بايد توجه داشت که هر چند افزايش تعدا د اثار معدنى شناسايى شده و ميزان ذخاير آنها ،يکى از عوامل توسعه اين صنعت به شمار مى رود ؛اما نبايد نقش ديگر عوامل ،از جمله آموزش و ايجاد کارگاه هاى گوهر تراشى و آموزش جواهر شناسى در افزايش ميزان اشتغال زايى را ناديده گرفت هر کارگاه گوهر تراشى ،متشکل از چند نفر است که با به کار گيرى  حداقل امکانات  و تجهيزات ارزش افزوده قابل توجهى را در صنعت جواهر سازى فراهم مى آورند .

قوانين و مقرارت :متاسفانه ،سنگ هاى قيمتى و نيمه قيمتى ،از نظر قانون معدن و آئين نامه اجرائى ،جايگاه شفاف و مشخصى ندارند .همچنين بايد توجه داشت که نحوه اکتشاف و استخراج اين گروه از مواد معدنى ،با ساير مواد ،تفاوت دارد . دراين خصوص ،موارد ذيل قابل اشاره هستند :

1.سنگ هاى قيمتى ،فى ذاته داراى ارزش هستند .يک سنگ يا کانى قيمتى يا نيمه قيمتى ،بدون فرآورى نيز داراى ارزش و قابل قيمت گذارى است .يک کيلوآگات ،به تنهايى ارزشمند است و تعدادى نگين مى دهد .

2.عمده روش استخراجى اين گونه مواد معدنى ،بسيار ساده و در حد سنگ جورى است .در معادن سنتى ،اين سنگ ها توسط اهالى محلى ،از سطح زمين جمع آورى شده ،به بازار ارائه مى گردند .

3. ميزان توليد و فروش اين گروه از مواد معدنى محدود است حداکثر توليد فيروزه نيشابور که منحصر به فرد است ،حدود 15000 کيلوگرم در سال مى باشد بنابراين ساير معادن ،توليدى کمتر از اين ميزان خواهند داشت .

4. معيار ارزيابى ذخيره و حقوق دولتى آن بايد با ميزان توليد مصرف و ارزش اين گروه از مواد معدنى باشد .بايد توجه داشت که در ارزيابى ذخيره در اين گروه از مواد معدنى ،به کيلوگرم و در موارد داراى ارزش بيشتر از گروه سنگ هاى قيمتى ،حتى به گرم ،اظهار نظر خواهد شد .بنابراين شايسته است که در تعيين حقوق دولتى اين گروه از مواد معدنى ،متناسب با ارزش و ميزان ذخيره به صورت کيلوگرم يا گرم ،تعرفه مشخص گردد.

5.به نظر مى رسد که بهترين روش تنظيم و ابلاغ دستور العمل ويژه سنگ ها و کانى هاى قيمتى و نيمه قيمتى ،به موجب ماده 74 آئين نامه اجرايى باشد تا براى کليه سازمان هاى صنايع و معادن ،ايجاد وحدت رويه نمايد .

حقوق دولتى معادن :

بررسى فهرست حقوق دولتى سال 1385 که براى 81 مورد از مواد معدنى و توسط وزارت صنايع و معادن ابلاغ گرديده است ،مشخص نمود که صرفا" در نه مورد و با عناوين مندرج در جدول زير ،با موضوع سنگ ها و کانى هاى قيمتى و نيمه قيمتى مطابقت دارد .

  درصورتى که کروندوم و گارنت ،زينتى باشند ،با توجه به کيفيت آنها بررسى و متعاقبا" تعيين و ابلاغ خواهند شد .

در يک نگاه کلى به جدول فوق ،ديده مى شود که اکثر واحد ها براساس تن –ريال است در صورتى که معيار اظهار نظر در خصوص ميزان ذخيره  دراين گروه از مواد معدنى ،به کيلوگرم و بعضى به گرم مى باشد علاوه بر آن نحوه وصول حقوق دولتى ياکنترل و نظارت بر اين نوع معادن نيز نيازمند بررسى و تجديد نظر است .

1.اول آن که عمده برداشت ها در اين نوع معادن  ،به روش سنگ جورى ،توسط افراد محلى و عرضه به بازار مى باشد .ميزان اين برداشت ها محدود به چند کيلوگرم در سال  مى رسد .

2.دوم آن که تنوع مواد معدنى شناسايى شده از اين گروه و طى مطالعات اخير ،بيش از عناوين  مندرج در جدول فوق بوده که لازم است در بررسى هاى بعدى مورد توجه قرار گيرد.

نتيجه گيرى و پيشنهاد ها :

نظر به اهميت صنعت جواهر سازى در اشتغال و ايجاد بازارهاى مصرف داخلى و خارجى ،ضروريست تا در قدم اول ،به شناسايى پتانسيل هاى سنگ ها و کانى ها ى قيمتى و نيمه قيمتى در کليه استان ها ى کشور،همت گمارده شود .

با توجه به فعاليت هاى صورت گرفته در زمينه اکتشاف اين گروه از مواد معدنى در سال هاى اخير ،تعداد آثار معدنى شناسايى شده از 46 مورد ،به بيش از دويست مورد افزايش يافته و طبيتا" ميزان ذخاير شناسايى شده نيز افزايش قابل توجهى داشته است .ضمن اين که مطالعات اخير منجر به شناسايى و معرفى تنوع بيشترى از اين گروه مواد معدنى ،در سطح کشور شده است .

آموزش و ايجاد کارگاه هاى گوهر تراشى و آموزش جواهر شناسى عامل ديگرى در افزايش ميزان اشتغال زائى و توسعه صنعت جواهر در کشور است که لازم است توجه بيشترى به آن بشود .هر چند قدم هاى مثبتى در اين زمينه توسط بخش هاى دولتى و خصوصى برداشته شده اما لازم است که اقدامات بيشترى در اين خصوص ،توسط موسسات آموزش عالى و صنعتى در مورد ايجاد دوره هاى آموزشى و رشته هاى تحصيلى ،ايجاد کارگاه هاى گوهر تراشى و ايجاد خوشه هاى صنعتى صورت پذيرد .

به منظور نائل شدن به آينده اى روشن در اين صنعت ،لازم است که دولت در زمينه هاى مختلف ،از دست اندر کاران مربوطه حمايت کند.

در قانون معادن و آئين نامه هاى اجرائى ،جايگاه شفاف و مشخصى براى سنگ ها  و کانى ها ى قيمتى و نيمه قيمتى در نظر گرفته نشده است که در اين مورد نياز به بازنگرى دارد .شايد بهترين روش ،تنظيم و ابلاغ دستور العمل ويژه سنگ ها و کانى هاى قيمتى و نيمه قيمتى ،به موجب ماده 74 آئين نامه اجرايى باشد تا براى کليه سازمان هاى صنايع و معادن ،ايجاد وحدت رويه نمايد .

فهرست حقوق دولتى نيز نياز به بازنگرى دارد ،به گونه اى که نه تنها تنوع مواد معدنى شناسائى شده در سطح کشور ،در اين فهرست دشده نشده است ،بلکه با توجه به ميزان ذخاير و ميزان برداشت از آنها ،لازم است تا واحد هاى اندازه گيرى نيز تعيين کنند .همچنين ،نحوه وصول حقوق دولتى يا کنترل و نظارت بر اين نوع معادن نيز نيازمند بررسى و تجديد نظر است .

با توجه به سهم ناچيز ايران ،در صنعت جواهر سازى جهانى ،لازم است تا با تعيين يک استراتژى راهبردى مناسب در برنامه ريزى  هاى کوتاه مدت و بلند مدت ،سهم خود در بازارهاى جهانى را تعريف نموده ،در جهت رسيدن به نتيجه مطلوب،تلاش نماييم .