30 سال قبل در سال 1972 كارشناسي از سازمان توسعه صنعتي ملل متحد (يونيدو) گزارشي در مورد صنعت سنگ ايران تهيه نموده است كه اين گزارش قبلاً در نشريات و يا كتب مربوط به سنگ هاي ساختماني بطور كامل درج شده و در اين مقاله در مرحله اول صرفاً به نكات عمده گزارش اشاره مي شود و سپس وضعيت موجود را تا حد امكان مورد بررسي قرار مي دهيم.
تهيه كننده گزارش در خصوص مشخصات عمومي ذخاير سنگهاي تزئيني و نما در ايران چنين نظر داده است: اين گونه سنگها تقريباً در تمام نقاط كشور يافت مي شوند و شرايط مناسبي براي استخراج و مصرف آنها در اكثر شهر هاي ايران وجود دارد و در عين حال بيشتر معادن در فواصل دور از شهرها، راه آهن و نيروگاه هاي برق واقع شده اند كه اين وضعيت سبب مشكلاتي در كار معادن مي گردد.
در زمان تهيه گزارش تعداد معادن فعال در ايران 60 معدن با ظرفيت سالانه 200 تا 8000 متر مكعب برآورد شده است و به لحاظ عدم اجراء بررسي هاي دقيق زمين شناسي، تعيين ذخيره كلي سنگهاي نما و تركيب آنها چندان عملي نبوده است و نبود اطلاعات كافي در مورد حجم ذخاير از موانع اصلي برنامه ريزي براي استخراج بلوكها بوده در نتيجه صرفاً قسمتهاي سهل الوصول و مجزاي كانسارها مورد بهره برداري قرار گرفته اند. در آن زمان طرح عمومي براي بهره برداري وجود نداشته و برنامه سالانه استخراج نيز مشخص نبوده است.
اين كارشناس كه از كشور روسيه بوده است گرانبها ترين سنگ تزئيني ايران را انواع مرمر هاي روشن سبز و رنگين و مرمريت هاي سياه و قرمز و تراورتن روشن بيان نموده و به موارد مشخصي نظير معدن مرمر درج و سرج بردسير كرمان، مرمر سبز تنگوئيه كرمان، مرمر سبز كاهك در 200 كيلومتري جنوب تهران و مرمر كوه سفيد در منطقه اصفهان اشاره مي نمايد كه البته در اكثر معادن نحوه بهره برداري بطور سنتي و بدون استفاده از روشهاي مدرن استخراج ذكر شده است.
در خصوص مشكلات معادن آن زمان در امر استخراج سنگهاي تزئيني موارد مختلفي در گزارش مطرح گرديده است كه بطور عمده عبارتند از : عدم وجود طرحهاي عمومي معادن و برنامه سالانه استخراج كه موجب بهره برداري غير اصولي مي شده است، عدم رعايت قواعد اساسي استخراج در معادن، استفاده از مواد ناريه بدون اعمال نكات ايمني، عدم استفاده از ماشين آلات و تجهيزات مدرن، فقدان اطلاعات در مورد خواص فيزيكي و مكانيكي و ساير مشخصات سنگها و عدم وجود مهندسين و كارشناسان به ميزان مورد نياز در امر استخراج.
كارشناس روس در گزارش خود پيشنهاد ها و توصيه هائي جهت بهره برداري بهتر از معادن سنگ نما ارائه نموده است كه رئوس اصلي اين پيشنهادات شامل ممنوعيت كاربرد هرگونه مواد ناريه در استخراج و ضرورت انجام عمليات بهره برداري بر اساس يك طرح و پروڿه مشخص كه مورد بررسي و تأييد قرار گرفته باشد و همچنين استفاده از ماشين آلات مورد نياز جهت مكانيزه نمودن معادن و آموزش كارشناسان،
مي باشد.
در رابطه با وضعيت فرآوري سنگ تزئيني در زمان تهيه گزارش چنين بيان شده است كه تعداد كارخانجات فرآوري سنگ بالغ بر 200 كارخانه است كه كل ظرفيت سالانه آنها به 3 ميليون متر مربع ورق ميرسد و تجهيزات تكنولوڿيكي اكثر كارخانجات قديمي و از رده خارج توصيف گرديده است و صاحبان و گردانندگان كارخانجات غالباً با تجارب كارخانه هاي مطرح در كشورهاي پيشرفته خارجي بيگانه بوده و برنامه اي جهـــــت
كسب اطلاعات حرفه اي و فني مشاهده نشده و انجام مطالعات در اين زمينه مرسوم نبوده است. در ادامه گزارش نظرات و ديدگاههاي ديگري توسط كارشناس يونيدو بيان مي شود كه در مجموع موارد مهم و اساسي بشرح زير مي باشد:
1- توصيه جهت بازديد و حضور كارشناسان و كارخانه داران در نمايشگاه تخصصي سنگ نظير نمايشگاه ورونا در ايتاليا.
2- اقدام به ساخت تجهيزات فرآوري و قطعات يدكي در ايران براساس مدلهاي وارداتي .
3- تهيه كاتالوگهاي مناسب، بررسي بازارهاي بين المللي، بررسي نوشته ها و منابع خارجي و ترجمه آنها و سازماندهي سفرهاي تجاري به خارج و شركت در نمايشگاهها .
4- ايجاد يك سازمان اختصاصي يا تشكيل هيئتي از كارشناسان بمنظور ساماندهي و هماهنگي بين معادن و كارخانجات .
5- هماهنگي فعاليتها براي ايجاد انواع جديد تجهيزات .
6- تعيين ذخاير سنگهاي تزئيني وبررسي اطلاعات و آمارها در مورد عمليات بهره برداري.
حال براساس شرايط و وضعيت موجود اگر بررسي و مقايسه اجمالي بنمائيم به چه نتايجي خواهيم رسيد؟ استفاده از روشهاي مدرن و عدم كاربرد مواد ناريه در معادن سنگ تزئيني بالاخره از سال 1368 بطور جدي در دستور كار وزارت معادن و فلزات قرار گرفت و جهت بهبود معادن سنگ اقدامات گسترده و فراگير ديگري نيز از همان سال آغاز گرديد. بهره برداران ملزم به تهيه طرحهاي بهره برداري جديد شدند و بررسي و تأمين ماشين آلات متناسب با طرحهاي جديد مطرح و اجرا گرديد و همانطوريكه ذكر شد از مصرف هرگونه مواد انفجاري در معادن سنگ تزئيني به شدت جلوگيري بعمل آمد(مگر در چارچوب طرح بهره برداري مصوب معادن و به منظور آ‌ماده سازي ها ) و همچنين واردات انواع ماشين آلات سيم برش الماسه و اقدام به ساخت بسياري از تجهيزات در داخل، به مرحله اجرا در آمد. از ديگر اقدامات مهم و زير بنائي مي توان به ايجاد مجتمع هاي معدني بزرگ نظير ني ريز، آذرشهر، لايبيد و .... اشاره نمود و همچنين برگزاري دوره هاي مختلف آموزشي و دعوت از كارشناسان خارجي جهت بازديد معادن سنگ ايران و دريافت نظرات كارشناسي آنها ؛ انتشار نشريه تخصصي سنگ به منظور ارائه مدرنترين شيوه هاي استخراج و آشنائي دست اندركاران با روشهاي جديد و مسائل جهاني سنگ تزئيني و برگزاري چهار دوره نمايشگاه بين المللي ماشين آلات و تجهيزات معدني و سنگهاي ساختماني درتهران قابل ذكر مي باشند و البته در كنار اين موارد بايدبه چند سمينار در سالهاي 1367و 1370 نيز اشاره نمائيم كه تحت عنوان سمينار بررسي معادن سنگهاي ساختماني (تزئيني و نما) برگزار گرديد. ضمناً لازم به توضيح است كه وزارت معادن و فلزات از سالهاي قبل از 1368 نيز تلاشهاي بسياري در جهت حذف مواد انفجاري در امر استخراج معادن سنگ و استفاده از روشهاي مدرن را در برنامه كار خود قرار داده بود كه در بعضي موارد موفقيتهائي نيز حاصل گرديد و سپس از سال 1368 موضوع بصورت بسيار جدي و قطعي و در سطح بسيار گسترده به مرحله اجراء كامل رسيد و در مجموع روند رو به رشد تعداد معادن فعال سنگهاي تزئيني در طي سالهاي گذشته و همچنين تعداد كارخانجات سنگبري بيانگر گسترش و افزايش فعاليت چشمگير اين صنعت مي باشد.بر اساس آمار و اطلاعات موجود، تعداد معادن سنگهاي تزئيني در سال 1362 به 109 معدن و نهايتاً در سال 1371 اين تعــداد به 315 معدن رسيــده
است و آمار استخراج كه سال 1362 به ميزان 961,899,2 تن بوده در سال 1371 به ميزان 666,231,5 تن افزايش يافته است.
در ابتداء برنامه دوم توسعه يعني درسال 1374 تعداد معادن فعال كه در سال 1371 به 315 معدن رسيده بود به 437 معدن افزايش يافته و بر اساس آخرين آمارگيري توسط سازمان آمار ايران در سال 1378 اين تعداد 466 معدن اعلام شده است. در حال حاضر با توجه به اينكه دسترسي به آمار و اطلاعات مستند مشكل و به عبارتي عملاً غير ممكن است، تعداد تقريبي معادن سنگ تزئيني كشور حدود 600 معدن قابل برآورد است و در خصوص كارخانجات فرآوري هم آمار و ارقام متفاوتي وجود دارد كه به هرصورت بالغ بر چند هزار كارخانه مي باشند.
بطور كلي در بسياري از بخشهاي صنعت سنگ فعاليت ها و كارهاي زيادي در طي بيست سال گذشته انجام شده است و هرچند هنوز نيازمند به تلاش و فعاليت بيشتر هستيم ولي اقدامات مؤثري را كه تا كنون صورت گرفته اند، نبايد از نظر دور داشت . اما در زمينه بازرگاني و تجارت بين المللي هنوز از وضعيت مناسب و جالبي برخوردار نشده ايم و احتمالاً اگر همين روند سنتي را در امر بازرگاني حفظ نمائيم هيچ زماني به يك جايگاه شايسته و متناسب با امكانات و پتانسيل هاي بالقوه در اين صنعت نخواهيم رسيد.
جالب است كه كارشناس سازمان يونيدو 30 سال قبل توصيه و پيشنهاد نموده است كه يك سازمان اختصاصي براي صنعت سنگ تشكيل شود و فعاليتها بصورت هماهنگ و منسجم انجام گردد ولي متأسفانه عليرغم اينكه انجمن سنگ ايران دو سال قبل تأسيس شده است هنوز از جهت فراگير شدن آن و پيوستن كليه
دست اندركاران اين صنعت به نتايج مناسبي نرسيده ايم. حضور درنمايشگاههاي خارجي زماني مي تواند بيشتر مثمر ثمر واقع شود كه از يك انسجام و هماهنگي خاص و كامل برخوردار باشيم نظير شركت كننده هاي كشور تركيه در نمايشگاه سال 2002 كارارا در ايتاليا و يا در امر تبليغات و بازاريابي و صادرات مسلماً اگر بصورت متشكل و با يك سازماندهي اصولي حركت نمائيم درصد حصول موفقيت بيشتر خواهد بود و به عبارتي توانائيهاي منفرد و جداگانه را بايد بصورت يك قدرت عمده و واحد درآورد تا بتوانيم حركتي اساسي و نتيجه بخش صورت دهيم.
در اين ميان نقش اصلي و بسيار مهم وزارت صنايع و معادن بعنوان متولي و محور اوليه هرگونه فعاليتهاي اكتشافي و معدني بسيار حائز اهميت است و اقدامات و برنامه ريزي هاي بنيادي بايد توسط آن وزارتخانه طراحي و به مرحله اجرا درآيند. در اين راستا بايد جهت رفع نواقص و مشكلات موجود در امور معادن سنگهاي تزئيني چه در امر اكتشاف و چه در خصوص استخراج گامهاي اساسي برداشته شود تا در نهايت در زمينه فرآوري و صادرات انواع سنگهاي نما امكان فعاليت اصولي و حضور موفق و گسترده در صحنه هاي بين المللي ميسر گردد. دراين رابطه انجمن سنگ ايران با همه توان آمادگي خود را جهت هر گونه همكاري با مسئولين محترم وزارت صنايع و معادن و كليه دست اندركاران صنعت سنگ كشور براي حصول به اين امر مهم اعلام مي نمايد.اميد است كه با همكاري و هماهنگي يكديگر بتوانيم جايگاه ويڿه اي براي سنگهاي تزئيني ايران دربازارهاي جهاني ايجاد نمائيم.