سنگ هاي تزييني متداول در ايران شامل گرانيت ، مرمريت ، تراورتن ، چيني و مرمر ( اونيکس ) است که پراکندگي آنها از نظر زماني و مکاني به صورت زير است :
گرانيت : سنگ هاي گرانيتي به مفهوم تجاری در ايران عمدتاً از انواع آذرين دروني شامل گرانيت ، گرانوديوريت ، ديوريت و گابرو به ميزان کمتر، سنگ هاي اولترامافيک و هورنفلس هاست که در ادوار مختلف زمين شناسي ازپرکامبرين تا اواخر دوران سوم قرار ميگيرند. سنگ هاي گرانيتي ايران داراي رنگ هاي مختلف سفيد، خاکستري، صورتي ، سبز و سياه بوده که انواع سفيد، خاکستري و صورتي در گروه گرانيت تا ديوريت و انواع سبز و سياه در گروه گابرو ، دياباز ، بازالت ، اولترامافيک و هورنفلس قرار ميگيرد. سنگ هاي گرانيتي عمدتاً در دوران دوم ( ڿوراسيک و کرتاسه ) شامل گرانيت هاي شيرکوه، شاه کوه، الوند، شازند، کرکس، زاهدان، بزمان مشهد، قوشچي و پيرانشهر و .... ، دوران سوم ( اليگوسن ) شامل گرانيت خرمدره، علم کوه، کلاردشت و ... تشکيل شده اند .
سنگ سبز البرز که در حقيقت سنگ هاي توفي سازند کرج با زمان ائوسن ميباشد نيز به عنوان سنگ هاي گروه گرانيت در بدنه پل ها، ديوار سنگي پارک ها و محوطه هاي ساختمان هاي بزرگ اداري و برج ها ، سنگ چين خيابان ها و بعضاً به عنوان نماي بيروني کاربرد دارد .
مرمريت : سنگ هاي مرمريتي ايران عمدتاً سنگ هاي آهکي دگرگونه خفيف را در بر ميگيرد که عمدتاً در ادوار زمين شناسي کرتاسه و اليگو– ميوسن تشکيل شده اند . سنگ هاي مرمرين کرتاسه عمدتاً در مرکز ايران ( يزد ، کرمان ، اصفهان ) و محور سنندج، سيرجان ( سنندج ، کرمانشاه ، همدان ، اراک و ... ) و سنگ مرمرين ، اليگو- ميوسن عمدتاً در منطقه زاگرس و اطراف سمنان و قم تمرکز دارند . سنگ هاي مرمريتي اليگو – ميوسن حوضه زاگرس عمدتاً در استان هاي کرمانشاه ، ايلام ، فارس ، کهکيلويه ، چهارمحال و بختياري ، لرستان و خوزستان تمرکز داشته و مربوط به سنگ آهک سازند آسماري مي باشند ، در حاليکه مناطق اطراف سمنان ، قم و ساير نقاط ايران سنگ آهک سازند قم ميباشد. از سنگ آهک هاي نوموليت دار ائوسن سنگ آهک سازند لار ( ڿوراسيک بالا) نيز در بعضي مناطق مرکز ايران البرز و زاگرس نيز بعنوان مرمريت استفاده مي شود .
چيني : سنگ هاي چيني در ايران شامل سنگ آهک هاي دگرگونه مرمري شده و کاملاً باز بلورين ميباشند که عمدتاً داراي زمان پرکامبرين – پالئوزوييک بوده و تحت تاثير دگرگوني ناحيه اي و مجاورتي قرار گرفته اند . سنگ هاي مذکور عمدتاً در نوار دگرگونه محور سنندج – سيرجان گسترش داشته و بيشترين تمرکز آنها در نيريز قروه ، ازنا ، اليگودرز و جنوب استان کرمان ( فارياب – ارزوئيه ) در بخش هاي شمال باختري ، مياني و جنوب خاوري اين نوار دگرگونه ميباشد .
تراورتن : سنگ هاي تراورتن در ايران شامل نهشته هاي سنگ آهک چشمه ايست که در مناطق با فعاليت ڿئوترمالي بالا و مجاور آتشفشان هاي جوان تمرکز دارند . بيشترين تمرکز اين سنگ ها در مناطق آذرشهر ، محلات ، خضر آباد يزد و شمال تکاب ، شمال سيرجان و جنوب انار ميباشد. اين نهشته ها داراي زمان اوائل دوران چهارم تا حال حاضر بوده و هم اکنون نيز درحال تشکيل ميباشند.
مرمر ( اونيکس ) : سنگ هاي مرمر ( اونيکس ) در ايران همراه با نهشته هاي تراورتن در ارتباط با چشمه هاي آهکساز در شرايط خاص و به ميزان بسيار کمتر تشکيل شده اند . ذخائر سنگ مرمر به علت ذخيره کم و محدود بودن ذخائر ، بيشتر به اتمام رسيده و مقدار کمي معادن فعال وجود دارد ، که عمدتاً در استان کردستان ، يزد و کرمان تمرکز دارند .
- بررسي توليد سنگ در ايران و جهان
عليرغم ذخائر و تنوع فراواني كه در سنگهاي طبيعي ايران وجود دارد، ايران سهم بسيار ناچيزي از توليد و تجارت جهاني محصولات اين صنعت را در اختيار دارد.
به طور كلي مي توان بيان كرد كه سطح توليد جهاني در سالهاي اخير با شتاب بيشتري افزايش يافته و تعداد كشورهايي با رشد مثبت در توليد سنگ زيادتر شده است. بر اساس گزارش Stone Report 2003، در طول 10 سال اخير توليد سنگ جهان بيش از 30 درصد رشد داشته و توليد ماربل و گرانيت نسبت به دهه هاي اخير با رشد قابل ملاحظه اي روبه رو بوده كه مي توان اين موضوع را با تكنيكهاي جديد توليد، ساده تر شدن استخراج معادن سنگ و حمايت بخش تقاضا توجيه كرد.
افت مختصر سال 2002، امكان رشد قابل ملاحظه در سال 2003 را فراهم كرده، به طوريكه ميزان خالص توليد اين سال با 11 درصد رشد (كه بالاترين رشد از آغاز دهه 90 محسوب مي شود) به ركورد 75 ميليون تن رسيده است. از لحاظ تقسيم بندي قاره اي، قاره هاي آسيا و اروپا به ترتيب با 5/34 و 5/29 ميليون تن توليد، 46 و 4/39 درصد و در مجموع 6/85 درصد از كل توليد سنگ جهان را تشكيل داده و دررتبه هاي بعدي قاره هاي آمريكا (3/10 درصد)، آفريقا (4درصد) و اقيانوسيه (3/0 درصد) قرار داشته اند. سال 2003شاهد افزايش نسبي در توليد قاره آسيا بوده كه با رشد 3 واحدي سهم خود را به 46 درصد از كل توليد جهاني رسانده، در حاليكه توليد قاره هاي آمريكا، آفريقا و اقيانوسيه تغييرات مختصري داشته است.
در بين مهمترين كشورهاي توليدكننده سنگ در سال 2003، كشورهاي چين ، هند، ايتاليا، اسپانيا و ايران به ترتيب با در اختيار داشتن 3/23، 3/11، 5/10، 7/7 و 5/6 درصد از توليد جهاني در رتبه هاي اول تا پنجم قرار داشته و در مجموع بالغ بر 59 درصد سنگ جهان توسط اين 5 كشور توليد مي شود كه حاكي از درجه تمركز بالاي اين صنعت در بخش توليد است.
در سال 2003، 12 كشور كه توليد بيش از يك ميليون تن داشته اند (شش كشور اروپايي شامل ايتاليا، اسپانيا، تركيه، پرتقال، يونان و فرانسه و شش كشور غيراروپايي كه سه كشور اول آسيايي هستند)، در مجموع چهار پنجم توليد كل جهان را به خود اختصاص داده اند.
عمده ترين توليدكنندگان سنگ دنيا كشورهاي غيراروپايي مي باشند كه اين موضوع با توجه به رشد چشمگير چين، هند و تا حد كمتري ايران و برزيل قابل تطبيق مي باشد ، در حاليكه آفريقاي جنوبي در ركود قرار دارد و لازم است پيشرفت كشور مصر را مدنظر داشت.
رويداد ديگر سال 2003 در زمينه توليد سنگ، پيشي گرفتن هندوستان از ايتاليا بوده، با اين وجود برتري چين كه هر سال در حال رشد است به حدي بوده كه سهم اين كشور از ميزان توليد و به تبع آن بازار، نسبت به هندوستان دو برابر شده و بطور قابل ملاحظه اي با ساير كشورها فاصله دارد.
براساس اطلاعات و آمار سال 1383، ميزان ذخائر شناخته شده سنگهاي تزئيني كشور حدود 1750 ميليون تن و ميزان استخراج در حدود 11 ميليون تن مي باشد. در واقع حدود 6/0 درصد ذخائر شناخته كشور استخراج شده و شاخص فوق نشان مي دهد كه در صورت توجه و سرمايه گذاري بيشتر به بخش استخراج مي توان جايگاه كشور را از نظر توليد به ميزان قابل ملاحظه اي ارتقاء داد.
از 4/11 ميليون تن استخراج معادن سنگهاي تزئيني سال 83، بيشترين ميزان استخراج مربوط به معادن سنگ چيني (1/5 ميليون تن) و مرمريت (9/3 ميليون تن) بوده است. نكته قابل توجه آن است كه با وجود اينكه ذخائر سنگ گرانيت در رتبه دوم ذخائر معادن سنگهاي تزئيني قرار دارد و از نظر قيمت جهاني اين سنگها و محصولات آنها به عنوان گرانترين سنگهاي تزئيني شناخته مي شوند اما به دليل عدم سرمايه گذاري كافي، در اين سال حدود 9/0 ميليون تن از معادن سنگهاي گرانيت استخراج شده و استخراج اين معادن در رتبه چهارم مي باشد.در حال حاضر حدود 5000 واحد فرآوري سنگ در كشور مشغول به فعاليت مي باشد كه از اين ميزان تا پايان هشت ماهه سال 1384، 2744 واحد آن داراي پروانه تأسيس يا بهره برداري وزارت صنايع و معادن را دارا بوده و بيش از 2200 واحد فاقد اين پروانه بوده و صرفاً داراي كارت شناسايي مي باشند. قطعاً عدم وجود اطلاعات كافي از وضعيت حدود 45 درصد واحدهاي فعال فرآوري سنگ كار برنامه ريزي و سياست گذاري براي آينده صنعت سنگ رابا مشكل مواجه خواهد ساخت.
- بررسي صادرات سنگ كشور
با مطالعه روند صادرات سنگ و محصولات سنگ طبيعي طي سالهاي مختلف مي توان به نكات مهمي از جمله توان صادراتي ايران، مقدار تقاضا براي انواع مختلف سنگهاي صادراتي كشور، ارزش صادرات اين كالا و كشورهاي متقاضي اين صادرات رسيد.
بدين منظور روند صادرات سنگهاي كشور به صورت كلي و سپس به تفكيك سنگهاي كار نشده و كار شده بر اساس مقدار و ارزش در دوره 84-1379 مورد بررسي و مطالعه قرار مي گيرند.
مطالعه روند صادرات سنگ طي سالهاي 1379 الي 1384 نكات قابل توجهي را مشخص مي سازد كه عمدتاً در جهت حركت به سمت افزايش مستمر وزني صادرات و نوسانات قيمت سنگ و محصولات سنگ طبيعي نمود پيدا مي كند.
در طي دوره 84-1379، مقدار صادرات سنگهاي كشور در تمامي سالهاي مورد بررسي از رشد مثبتي برخوردار بوده است. در سال 1379، مقدار صادرات سنگهاي تزئيني در حدود 311 هزار تن بوده كه اين رقم در انتهاي سال 1383 به حدود 530 هزار تن رسيده و رشدي معادل 71 درصد و ميانگين رشد سالانه آن در حدود 11 درصد بوده است.(مقدار صادرات سنگهاي تزئيني در هشت ماهه اول سال 84 حدود 470 هزار تن گزارش شده است)
برخلاف روند روبه رشد مقداري صادرات سنگ، ارزش صادرات سنگهاي ايران داراي روند رشد سينوسي رو به بالا بوده كه اين امر ناشي از نوسانات قابل ملاحظه قيمت اين محصولات مي باشد. در سال 1379، ارزش صادرات سنگ حدود 33 ميليون دلار بوده كه با رشد 164 درصدي به حدود 87 ميليون دلار در سال 83 و 110 ميليون دلار در هشت ماهه سال 84 رسيده است. در طول دوره 83-1379، ميانگين رشد هندسي سالانه ارزش صادرات سنگهاي تزئيني حدود 21 درصد در سال بوده است.
قيمت هر تن سنگ صادرشده از 105 دلار در سال 1379 با 56 درصد افزايش به 164 دلار در سال 1383 رسيده كه به طور ميانگين سالانه در حدود 9 درصد رشد داشته است. روند نوساني تغييرات قيمت سنگ صادراتي، عامل تعيين كننده الگوي سينوسي ارزش صادرات سنگهاي تزئيني مي باشد.
براي اينكه دلايل ناهماهنگي هاي مشهودي كه در تغييرات مقدار و ارزش صادرات سنگ كشور به چشم مي خورد مشخص شود، صادرات سنگهاي كار شده و كار نشده به صورت مجزا مورد بررسي قرار گرفته است.
- مقايسه مقدار، ارزش و قيمت صادرات سنگهاي كارنشده
مطالعه مقدار، ارزش و قيمت صادرات سنگهاي كارنشده بيانگر آن است كه در اغلب سالها مقدار و ارزش صادرات اين محصولات روند صعودي داشته ولي نكته قابل توجه اين سنگها در مقايسه با صادرات سنگهاي كارشده اين است كه قيمت هر واحد توليد، طي ساليان اخير رشد بسيار كندي داشته است. (بطور ميانگين 4 درصد در سال)
مقدار صادرات سنگهاي كارنشده از 215 هزار تن در سال 79 با 77 درصد افزايش به حدود 381 هزار تن در سال 83 و 350 هزار تن در هشت ماهه اول سال 84 افزايش يافته است. در طي اين مدت به جز سال 80، در ساير سالها روند صعودي در صادرات سنگهاي كارنشده مشاهده مي شود و بطور ميانگين از رشد 12 درصدي در دوره 83-1379 برخوردار بوده است.
ارزش صادرات سنگهاي كارنشده با 121 درصد افزايش از حدود 9/14 ميليون دلار در سال 79 به رقم 9/32 ميليون دلار در سال 83 و 9/30 ميليون دلار در هشت ماهه اول 84 افزايش يافته و بطور ميانگين از رشدي معادل 17 درصد در سال برخوردار بوده است. در طي اين سالها به جز سال 80، در ساير سالها ارزش صادرات اين محصولات افزايش داشته است.
از نظر قيمت، در سال 79 متوسط قيمت هر تن صادرات سنگ كارنشده معادل 69 دلار بوده كه اين رقم با 25 درصد افزايش به 86 دلار در سال 83 و 88 دلار در هشت ماهه اول 84 رسيده كه ميانگين رشد سالانه آن حدود 4 درصد بوده كه در مقايسه با ميانگين رشد قيمت سنگهاي كارشده (18 درصد)، تفاوت قابل ملاحظه اي به چشم مي خورد.
لازم بذكر است كه در سال 79، صادرات سنگهاي كارنشده 1/69 درصد از كل صادرات سنگ را تشكيل داده كه اين رقم در هشت ماهه اول سال 84 با وجود رشد ناچيز قيمت اين كالاها به 4/74 درصد ارتقاء يافته است .
نتايج محاسبات نشان مي دهد كه در طي روند زماني نسبت مقدار صادرات سنگهاي كارشده به كارنشده از 45/0 در سال 1379 به 34/0 در هشت ماهه اول 1384 رسيده در حاليكه با وجود چنين تغييري در تركيب صادراتي سنگ، نسبت ارزش صادرات سنگهاي كارشده به كارنشده از 20/1 در سال 79 به 54/2 در هشت ماهه اول 1384 رسيده است.
- مقدار، ارزش و قيمت صادرات سنگهاي كارشده
آمار مربوط به مقدار، ارزش و قيمت صادرات سنگ كارشده در دوره 84-1379 نشان مي دهد مقدار صادرات سنگهاي كارشده با رشد 55 درصدي از 96 هزار تن در سال 1379 به 149 هزار تن در سال 83 افزايش يافته است. بطور ميانگين هر ساله مقدار صادرات سنگهاي كارشده در حدود 9 درصد رشد داشته، اما روند رشد اين نوع محصولات به صورت سينوسي بوده و در سالهاي 81 و 83 رشد منفي در صادرات اين بخش از صنعت سنگ مشاهده مي شود.
ارزش صادرات سنگهاي كارشده از حدود 9/17 ميليون دلار در سال 79 با رشد قابل ملاحظه 201 درصد به 8/53 ميليون دلار در سال 83 و 6/78 ميليون دلار در هشت ماهه اول سال 84 رسيده است. به طور ميانگين در دوره 83-1379 رشد سالانه ارزش صادرات اين محصولات در حدود 25 درصد بوده است.
ميانگين قيمت هر تن صادرات سنگ كارشده در سال 1379 حدود 186 دلار بوده كه اين رقم در سال 83 به 360 دلار در هر تن رسيده و معادل 94 درصد رشد داشته است (اطلاعات تأئيد نشده گمرك ايران حاكي از آن است كه در هشت ماهه اول سال 84 ارزش صادرات هر تن سنگ كار شده به رقم 653 دلار رسيده كه نزديك به دو برابر سال 83 مي باشد). بطور ميانگين در دوره 83-1379 هر سال قيمت هر تن صادرات سنگ تزئيني در حدود 14 درصد افزايش داشته است.
نكته قابل تأمل در آمار و اطلاعات فوق آن است كه با وجود ارزش افزوده بالاي سنگهاي كارشده و تفاوت محسوس قيمت اين سنگها در مقايسه با سنگهاي كارنشده، سهم صادرات سنگهاي كارشده از كل صادرات سنگ به مرور زمان كاهش يافته است. براي مثال اين نسبت در سال 79، 9/30 درصد بوده در حاليكه در هشت ماهه اول سال 84 به رقم 6/25 درصد كاهش يافته ولي در مقابل سهم ارزش صادرات سنگهاي تزئيني از كل صادرات سنگ از 5/54 درصد سال 79 به 8/71 درصد در هشت ماهه سال 84 افزايش يافته است.
- صادرات سنگهاي كشوربا توجه به نوع و مقدار صادرات
در سال 1379 صادرات سنگ ايران به رقم 310745 تن و ارزش صادرات بالغ بر 8/32 ميليون دلار بوده است. در اين سال حدود 9/30 درصد مقدار و 5/54 درصد از ارزش صادرات سنگ مربوط به سنگهاي کارشده و مابقي سنگهاي کارنشده بوده است.
در اين سال بيشترين مقدار صادرات به کشور اوکراين بوده که از نظر مقدار و ارزش به ترتيب 9/17 و 22 درصد کل صادرات سنگ ايران تشکيل داده و در مجموع پنج كشور اوكراين، چين، كويت، ايتاليا و تايوان در حدود 4/65 و 6/39 درصد مقدار و ارزش سنگ صادراتي كشور را به خود اختصاص داده اند.
از نظر منطقه جغرافيايي صادرات، كشورهاي مناطق خاور دور، اروپا و خاورميانه به ترتيب 39، 35 و 23 درصد از مقدار و از نظر ارزش صادرات، اين مناطق به ترتيب 20، 41 و 33 درصد از كل ارزش صادرات را تشكيل داده اند. لازم بذكر است كه در اين سال ميانگين قيمت هر تن سنگ صادراتي در حدود 105 دلار بوده است.
در سال 1380 مقدار صادرات سنگ نسبت به مدت مشابه سال قبل در حدود 10 درصد افزايش يافته و به رقم 342768 تن رسيده و در مقابل به دليل رشد محسوسي كه در ميانگين قيمت هر تن صادرات سنگ بوجود آمده (66 درصد افزايش قيمت)، ارزش سنگهاي صادراتي 83 درصد افزايش يافته و به حدود 8/59 ميليون دلار رسيده است. در ضمن هر تن سنگ صادراتي در سال 80 حدود 175 دلار فروخته شده است.
در اين سال 39 درصد از مقدار و 8/78 درصد ارزش صادرات سنگ مربوط به سنگهاي كارشده بوده و افزايش چشمگير مقدار و ارزش صادرات سنگ نيز در نتيجه رشد مقدار و ارزش صادرات سنگهاي كارشده حاصل شده است.
در سال 80 حدود 5/29 و 3/9 درصد مقدار و ارزش صادرات سنگ به كشور چين اختصاص داشته و در مجموع 7/76 درصد از مقدار و 2/73 درصد از كل ارزش صادرات سنگ متمركز به پنج كشور چين، كويت، ايتاليا و اوكراين بوده است.
از نظر منطقه جغرافيايي صادرات، در سال 80 بيشترين مقدار صادرات سنگ به كشورهاي خاوردور (46 درصد) و بيشترين ارزش صادرات سنگ به منطقه خاورميانه (56 درصد) صورت گرفته است. از نظر مقداري سهم كشورهاي مناطق خاورميانه (31 درصد) و اروپا (19 درصد) پس از خاوردور قرار داشته و از نظر ارزشي سهم كشورهاي مناطق اروپا (21 درصد) و خاور دور (16 درصد) پس از خاورميانه مي باشد.
مقدار و ارزش سنگهاي صادراتي ايران در سال 1381 حدود 385185 تن و 5/51 ميليون دلار بوده كه نسبت به سال قبل از آن به ترتيب حدود 12 درصد افزايش و 14 درصد كاهش داشته است. افت ارزش صادرات سنگ ايران ناشي از كاهش ميانگين قيمت هر تن صادرات سنگ تا رقم 134 دلار (23 درصد كاهش) مي باشد. اين كاهش قيمت بيشتر در افت قيمت سنگهاي كار شده (15 درصد كاهش) حاصل شده است.همچنين در اين سال 7/29 و 7/66 درصد مقدار و ارزش صادرات سنگ مربوط به سنگهاي كارشده بوده است.
كشور چين در سال 1381 رتبه اول واردات سنگ از ايران را داشته و پس از اين كشور، كويت، ايتاليا، تايوان و امارات قرار دارند كه در مجموع 8/75 و 1/67 درصد از كل مقدار و ارزش صادرات سنگ ايران به 5 كشور مذكور اختصاص داشته است. از ديدگاه منطقه جغرافيايي صادرات، بيشترين سهم مقدار سنگ صادراتي اين سال به منطقه خاوردور (53 درصد) و بيشترين ارزش صادرات به خاورميانه (48 درصد) اختصاص داشته است.
پس از خاوردور، مناطق خاورميانه (25 درصد) و اروپا (19 درصد) بالاترين مقدار واردات سنگ ايران را داشته و از نظر ارزشي خاوردور (24 درصد) و اروپا (19 درصد) در رتبه هاي دوم و سوم قرار داشته اند. در سال 1382، مقدار و ارزش سنگهاي صادراتي كشور با 34 و 72 درصد رشد به ارقام 517950 تن و 8/88 ميليون دلار رسيده است. در اين سال قيمت سنگ صادراتي ايران با 28 درصد افزايش به رقم 171 دلار در هر تن رسيده است. همچنين حدود 2/32 درصد مقدار و 6/67 درصد ارزش صادرات سنگ به سنگهاي صادراتي كارشده اختصاص داشته است.
سهم كشور چين از مقدار و ارزش سنگهاي صادراتي سال 82 به ترتيب 9/39 و 1/14 درصد بوده و پس از آن كشورهاي كويت، ايتاليا، تايوان و امارات در رتبه هاي دوم تا پنجم واردات سنگ از ايران قرار داشته و در مجموع اين پنج كشور 3/79 و 4/63 درصد از كل مقدار و ارزش صادرات سنگ ايران را تشكيل داده اند.
از نظر منطقه جغرافيايي صادرات، منطقه خاور دور و خاورميانه به ترتيب بيشترين سهم مقدار (53 درصد) و ارزش (56 درصد) از كل صادرات سنگ را داشته اند. از نظر مقداري مناطق خاورميانه (29 درصد) و اروپا (14 درصد) و از نظر ارزشي مناطق خاور دور (21 درصد) و اروپا (13 درصد) در رتبه هاي دوم و سوم قرار داشته اند.
در سال 1383، وضعيت صادرات سنگ ايران نسبت به سال قبل از آن در ركود نسبي قرار داشته، به گونه اي كه مقدار سنگهاي صادراتي با 2 درصد افزايش به رقم 530130 تن و ارزش صادراتي سنگ با 2 درصد كاهش به 7/86 ميليون دلار رسيده كه اين افت ناشي از نزول 5 درصدي در ميانگين قيمت هر تن صادرات سنگ (164 دلار در هر تن) بوده است. در اين سال حدود 2/28 و 62 درصد مقدار و ارزش صادرات سنگ مربوط به سنگهاي كارشده تعلق داشته است.
در سال 83، 4/51 درصد مقدار و 3/25 درصد از ارزش صادرات سنگ ايران به كشور چين اختصاص داشته و پس از آن كشورهاي كويت، ايتاليا، امارات و عربستان صعودي قرار دارند كه در مجموع پنج كشور فوق الذكر حدود 2/82 و 5/74 درصد مقدار و ارزش صادرات سنگ را تشكيل داده اند.
از نظر منطقه جغرافيايي، 60 درصد مقدار صادرات سنگ در خاوردور و 47 درصد ارزش صادرات به منطقه خاورميانه اختصاص داشته است. همچنين از نظر مقداري مناطق خاورميانه (23 درصد) و اروپا (13 درصد) و از نظر ارزشي مناطق خاوردور (31 درصد) و اروپا (13 درصد) در رتبه هاي دوم و سوم قرار داشته اند.
بر اساس آخرين اطلاعات و آمار تائيد نشده مركز گمرك ايران، در هشت ماهه اول سال 84 مقدار و ارزش سنگ صادراتي نسبت به سال 83 به ترتيب 11 درصد كاهش و 26 درصد افزايش داشته و به ارقام 470244 تن و 5/109 ميليون دلار رسيده است. در طي دوره هشت ماهه اول سال 84، ميانگين قيمت هر تن سنگ صادراتي رشد محسوسي داشته و با 42 درصد افزايش به ركورد 232 دلار در هر تن رسيده است. همچنين لازم بذكر است كه در طي اين مدت 6/25 درصد مقدار و 8/71 درصد از كل ارزش صادرات سنگ اختصاص به سنگهاي كارشده داشته است.
كشور چين روند صعودي خود از افزايش سهم مقدار و ارزش واردات سنگ از ايران را ادامه داده و در هشت ماهه اول سال 84، حدود 7/59 و 2/21 درصد از كل صادرات سنگ به اين كشور بوده است. پس از اين كشور، كويت، ايتاليا، امارات و عربستان در رتبه هاي دوم تا پنجم قرار داشته و در مجموع 82 درصد از مقدار و ارزش صادرات سنگ به اين پنج كشور محدود شده كه اين روند بيانگر افزايش تمركز در طول زمان مي باشد.
از نظر منطقه جغرافيايي نيز استدلال فوق حاكم بوده و بيشترين مقدار سنگ صادراتي به منطقه خاوردور (65 درصد) و بيشترين ارزش صادرات در خاورميانه (61 درصد) بوده است. از نظر مقدار صادرات پس از خاوردور، مناطق خاورميانه (20درصد) و اروپا (11 درصد) و از نظر ارزش صادرات پس از خاورميانه، مناطق خاوردور (24 درصد) و اروپا (8درصد) قرار داشته اند.
9ـ وضعيت صادرات سنگ در جهان
ازروند مقداري صادرات در مهمترين كشورهاي صادركننده سنگ در دوره 2003-1994 استنباط مي شودکه در طي اين دوره چهار كشور چين، هند، ايتاليا و اسپانيا به عنوان مهمترين صادركنندگان سنگ دنيا شناخته شده اند. در تمام سالهاي مورد بررسي، اين چهار كشور در بخش سنگهاي كارنشده حدود 40 درصد ، در مورد انواع سنگهاي كارشده 87-37 درصد و در مجموع حدود 52 درصد مقدار صادرات جهاني سنگهاي كارشده را در اختيار چهار كشور عمده بوده است.
- وضعيت صادرات جهاني سنگهاي كارنشده
در گروه سنگهاي با تعرفه 2515، كل صادرات جهان در سال 1994 حدود 1390 هزار تن بوده كه 2/48 درصد اين مقدار (670 هزار تن) توسط چهار كشور فوق الذكر بوده است. در سال 2003 صادرات جهان در اين گروه كالايي به 5206 هزار تن افزايش يافته كه سهم چهار كشور فوق با 1759 هزار تن به 8/33 درصد نزول يافته است. در اين گروه كالايي كشورهاي ايتاليا و اسپانيا به عنوان مهمترين صادركنندگان سنگ محسوب مي شوند.
در گروه سنگهاي با تعرفه 2516 از 6356 هزار تن صادرات سنگ سال 1994، در حدود 2561 هزار تن يعني 3/40 درصد به وسيله چهار كشور مورد نظر صورت گرفته و سهم ساير كشورها 3795 هزار تن(7/59 درصد) بوده است. در سال 2003 مقدار صادرات اين گروه كالايي به 8346 هزار تن افزايش يافته كه سهم چهار كشور عمده بدون تغيير محسوسي 2/40 درصد(3356 هزار تن) بوده است. در اين گروه كالايي كشور هند به عنوان مهمترين صادركننده سنگ محسوب مي شود.
- وضعيت صادرات جهاني سنگهاي كارشده
در گروه سنگهاي با تعرفه 6801، مجموع مقدار صادرات جهاني در سال 1994 حدود 1727 هزار تن بوده كه از اين مقدار 701 هزار تن(6/40 درصد) توسط چهار كشور چين، هند، ايتاليا و اسپانيا صورت گرفته و 1026 هزار تن از صادرات به وسيله ساير كشورها بوده است. در سال 2003 عليرغم افزايش صادرات چهار كشور عمده به 1298 هزار تن، سهم بازار آنها 5/40 درصد بوده است. در اين گروه كالايي كشور چين با اختلاف قابل ملاحظه اي نسبت به ساير كشورها در رتبه نخست صادرات قرار دارد.
در سنگهاي با تعرفه 6802، مقدار صادرات سنگ در سال 1994، 5029 هزار تن بوده كه از اين مقدار 7/69 درصد به وسيله چهار كشور عمده (3503 هزار تن) و 3/30 درصد (1526 هزار تن) به وسيله ساير كشورها تأمين شده است. در سال 2003، مقدار صادرات اين سنگها تا 11758 هزار تن افزايش داشته كه چهار كشور عمده سهم خود را تا 4/70 درصد (8272 هزار تن) افزايش داده و تنها 6/29 درصد(3486 هزار تن) به وسيله ساير كشورها صادر شده است. در اين گروه كالايي كشورهاي چين و ايتاليا به عنوان مهمترين كشورهاي صادركننده سنگ محسوب مي شوند.
در گروه سنگهاي با تعرفه 6803، مقدار صادرات جهاني در سال 1994 حدود 581 هزار تن بوده كه از اين مقدار 8/87 درصد به وسيله چهار كشور عمده صورت گرفته است. در سال 2003 صادرات اين گروه كالايي به 1070 هزار تن رسيده و سهم چهار كشور عمده تا 2/73 درصد كاهش يافته است. عمده صادرات اين گروه كالايي به وسيله كشور اسپانيا انجام گرفته است.
- بررسي واردات سنگ ايران
در طول دوره 84-1379 مقدار سنگهاي وارداتي ايران همواره داراي رشد مثبت بوده و ميانگين سالانه رشد هندسي واردات سنگ حدود 48 درصد مي باشد. در نتيجه مقدار واردات سنگ از 3213 تن در سال 1379 به رقم 22678 تن در سال 1383 رسيده است.
ارزش سنگهاي واردشده به كشور در سال 1379 حدود 9/8 ميليون دلار بوده كه با رشد متوسط 21 درصد در سال به رقم 7/22 ميليون دلار در سال 1383 رسيده است. به طور كلي در طي اين مدت ميانگين قيمت هر تن سنگ وارداتي داراي روند نزولي بوده و با ميانگين 18 درصد كاهش در سال از 2766 دلار در هر تن سال 1379 به 999 دلار در سال 1383 رسيده است. در طي دوره مورد بررسي، سنگهاي كارشده همواره بيش از 80 درصد مقدار و 90 درصد ارزش واردات سنگ كشور را به خود اختصاص داده است. در سال 1379 مقدار سنگهاي وارداتي كارشده 2956 تن بوده كه اين رقم با متوسط رشد سالانه 45 درصد به 19228 تن در سال 1383 رسيده است. همچنين ارزش واردات اين سنگها در سال 1379، 2/8 ميليون دلار بوده كه با رشد 21 درصد در سال به 6/21 ميليون دلار در سال 1383 رسيده است. قيمت هر تن سنگ وارداتي كارشده داراي روند نزولي بوده و از 2802 دلار در هر تن سال 1379 به 1123 دلار در هر تن در سال 1383 رسيده است.
واردات سنگهاي كارنشده از 257 تن در سال 1379 به رقم 3450 تن در سال 1383 رسيده كه به طور متوسط سالانه حدود 68 درصد افزايش نشان مي دهد، اما ارزش واردات اين نوع سنگها به دليل كاهش قابل ملاحظه قيمت از 606 هزار دلار در سال 1379 به يك ميليون دلار در سال 1383 رسيده كه رشد سالانه آن به طور متوسط 12 درصد مي باشد. قيمت هر تن سنگ وارداتي كارنشده از 2358 دلار در سال 1379 به 309 دلار در سال 1383 رسيده كه سالانه در حدود 33 درصد كاهش قيمت واردات در اين گروه مشاهده مي شود.
در سال 1379 مقدار و ارزش سنگهاي وارداتي كشور به ترتيب 3213 تن و 9/8 ميليون دلار بوده است. در اين سال 92 درصد مقدار و 2/93 درصد ارزش سنگهاي وارداتي از نوع سنگهاي كارشده مي باشد. كل واردات سنگ از دو قاره آسيا و اروپا انجام گرفته كه منطقه اروپا از نظر حجمي 69 درصد و از نظر ارزشي 81 درصد كل واردات را تشكيل مي دهد. پس از آن قسمت عمده واردات از مناطق خاوردور(4/21 درصد حجم و 3/11 درصد ارزش) و خاورميانه(5/8 درصد حجم و 8/5 درصد ارزش) حاصل شده است.
در اين سال مهمترين كشور صادركننده سنگ به ايران كشور اسلووني مي باشد كه 25 درصد حجم و ارزش واردات سنگ ايران از اين كشور انجام شده و پس از آن كشورهاي چين و ايتاليا قرارداشته اند. در مجموع 7/57 درصد حجم و 4/47 درصد ارزش سنگهاي وارداتي مربوط به اين سه كشور بوده است.
در سال 1380، سنگهاي وارداتي كشور از نظر حجمي به 4388 تن و از نظر ارزشي به 11 ميليون دلار رسيده كه به ترتيب نسبت به مدت مشابه سال قبل 37 و 25 درصد رشد نشان مي دهد. در اين سال 3/92 درصد مقدار و 1/96 درصد سنگهاي وارداتي از نوع سنگهاي كارشده بوده است.
از نظر منطقه جغرافيايي، حدود 8/73 درصد حجم و 82 درصد ارزش واردات از منطقه اروپا صورت گرفته و پس از آن مناطق خاوردور(3/19 درصد حجم و 2/15 درصد ارزش) و خاورميانه(3/6 درصد حجم و 2/2 درصد ارزش) قرار دارند.در اين سال مهمترين كشور صادركننده سنگ به ايران كشور اسلووني مي باشد، به طوريكه 3/34 و 4/33 درصد حجم و ارزش سنگهاي وارداتي از اين كشور بوده و پس از آن كشورهاي چين و آلمان قرار دارند. اين سه كشور رويهمرفته 7/56 درصد حجم و 6/49 درصد ارزش واردات سنگ ايران را تشكيل داده اند.
در سال 1381، مقدار و ارزش واردات سنگ 33 و 5 درصد رشد داشته و به 5835 تن و 6/11 ميليون دلار رسيده است. سنگهاي كارشده بيش از 86 درصد حجم و 98 درصد ارزش سنگهاي وارداتي را به خود اختصاص داده اند.
از نظر منطقه جغرافيايي، در حدود 8/58 درصد حجم و 9/83 درصد ارزش واردات ايران از منطقه اروپا صورت گرفته و پس از آن خاوردور(23 درصد حجم و 6/11 درصد ارزش) و خاورميانه (1/17 درصد حجم و 4 درصد ارزش) در رتبه هاي بعدي قرار دارند.
در اين سال مهمترين كشور صادركننده سنگ به ايران، كشور اسلووني مي باشد به طوريكه 7/19 درصد حجم و 2/21 درصد ارزش واردات سنگ از اين كشور بوده و پس از آن چين و ايتاليا در رتبه هاي دوم و سوم قرار داشته اند. در مجموع اين سه كشور 5/55 درصد حجمي و 8/54 درصد ارزشي واردات سنگ ايران را تشكيل داده اند.
در سال 1382، مقدار و ارزش واردات سنگ به 16135 تن و 17 ميليون دلار رسيده كه نسبت به مدت مشابه سال قبل از رشد 177 و 46 درصدي برخوردار مي باشد. حدود 7/89 درصد مقدار و 97 درصد ارزش واردات مربوط به سنگهاي كارشده بوده است. از نظر منطقه جغرافيايي، در سال 1382 تغيير قابل ملاحظه اي رخ داده و سهم اروپا از مقدار و ارزش صادرات به ايران با كاهش معني داري به 5/31 و 5/72 درصد رسيده است. بيشترين حجم واردات سنگ از منطقه خاوردور صورت گرفته(6/50 درصد) و حدود 6/17 درصد حجم و 5/9 درصد ارزش سنگهاي وارداتي به منطقه خاورميانه اختصاص داشته است.
از سال 1382 كشور چين عمده ترين صادركننده سنگ به ايران محسوب مي شود به طوريكه حدود 1/39 درصد حجم و 2/12 درصد ارزش سنگهاي وارداتي به اين كشور اختصاص داشته است. پس از چين، امارات متحده عربي و اسلوواني در رتبه هاي بعدي قرار داشته و در مجموع اين سه كشور 65 درصد حجم و 5/40 درصد ارزش واردات سنگ ايران را تشكيل داده اند.
در سال 1383، مقدار و ارزش سنگهاي وارداتي به كشور با رشد 41 و 33 درصد به ترتيب به 22678 تن و 7/22 ميليون دلار رسيده است. در اين سال 8/84 درصد حجم و 3/95 درصد ارزش واردات به سنگهاي كارشده مربوط بوده است.
از نظر منطقه جغرافيايي، كشورهاي خاوردور 3/58 درصد حجم و 28 درصد ارزش سنگ وارداتي ايران را به خود اختصاص داده و سهم اروپا به 6/27 درصد حجم و 7/63 درصد ارزش كاهش يافته است.
در اين سال كشور چين به عنوان مهمترين صادركننده سنگ به ايران 2/36 درصد حجم و 1/18 درصد ارزش واردات سنگ را تشكيل داده و پس از آن هند و امارات در رتبه هاي بعدي قرار دارند. در مجموع حدود 63 درصد حجم و 8/31 درصد ارزش سنگهاي وارداتي از اين سه كشور صورت گرفته است.
بر اساس آمار تائيد نشده دوره هشت ماهه 1384، مقدار و ارزش سنگهاي وارداتي كشور به 16063 تن و 6/15 ميليون دلار رسيده است. حدود 9/81 درصد حجم و 7/93 درصد ارزش سنگهاي وارداتي به سنگهاي كارشده اختصاص داشته است.
در طي دوره هشت ماهه 1384، كشورهاي خاوردور از نظر حجمي 64 درصد و از نظر ارزشي 7/29 درصد واردات سنگ كشور را تشكيل داده و سهم اروپا از نظر حجمي و ارزشي 6/26 و 6/63 درصد مي باشد.
كشور چين به تنهايي 6/52 درصد حجم و 6/23 درصد ارزش سنگهاي وارداتي را تشكيل داده و پس از آن اسلووني و امارات قرار دارند كه در مجموع 1/71 درصد حجم و 7/45 درصد ارزش واردات از اين سه كشور صورت گرفته است.