ساخت احجام سنگی یکی از رشته های زیبا و متنوع صنایع دستی است .حجم سازی یا مجسمه سازی ، یعنی آفرینش شکل سه بعدی بیانگر . بنابر این حجم مهمترین عنصر در طرح یک مجسمه محسوب می شود . احجام سنگی ممکن است به صورت همه جانبی یا به صورت نقش بر جسته باشد . مجسمه همه جانبی شکلی است مستقل و جدا که فضایی را اشغال کرده ، ولی نقش بر جسته به زمینه ای متصل است و یا کمابیش از آن بیرون آمده است
تاریخچه
تاریخچه ساخت احجام سنگی به زمانهای خیلی دور بر می گردد ، به زمانی که آدمیان برای ساخت ابزارهای زندگی ویا انجام اعمال مذهبی خود به ساخت ظروف و مجسمه های سنگی ( بت های سنگی) روی آوردند.در حفاریهای تپه یحیی واقع در کرمان، بتی سنگی به دست آمد که پیشینه عمر این هنر را به 4500پیش از میلاد برمی گرداند .
با توجه به نمونه های بسیار زیبایی که از این هنر در استان قزوین موجود است ، می توان گفت که هنر ساخت احجام سنگی از گذشته های دور در این استان هنرمندانی داشته است . در مطالعات باستان شناسی تپه زاغه در شمال شرقی دهستان سگز آباد از توابع بوئین زهرا که یکی از مکانهای استقرار اولیه در ایران است، یک پیکرک سنگی به دست آمده که دارای دو چشم می باشد. ( تاریخ تقریبی استقرار در این تپه به هزاره 6 قبل میلاد بر می گرد.)
یکی از زیباترین نمونه های ساخت احجام سنگی، شیرها وسنگاب های به دست آمده از حمام صفاست .در کتاب "هنر صفوی، زند، قاجار" آمده: دوره سلطنت محمد شاه جانشین فتحعلیشاه قاجار از نظر هنری بیشتر دوره تحکیم بود تا تکامل ، مهمترین اثر معماری این دوره حمام صفا در قزوین بود(1259ه.ق).
داخل این حمام ،دراطراف حوض سربینه که با سنگ های مرمر فرش شده، چهار سنگاب به شکل کاسه و کشکول از سنگ مرمر بر پشت چهار شیر که آن ها نیز از مرمر ساخته شده‌اند، نصب شده است. میان سنگاب‌ها نیز صندلی‌های سنگی قرار داده اند.(این آثار هم اکنون در موزه قزوین نگهداری می شود.)
سنگ قبرهای یافت شده در منطقه الموت که اشکال متفاوتی دارند نیز از نمونه های دیگر این هنر در قزوین است .
مواد اولیه
ماده اصلی و اولیه این هنر سنگ است . می توان گفت غالب سنگهای موجود در طبیعت قابلیت تبدیل به یک اثر هنری زیبا و ارزنده را دارند .
ابزار وتجهیزات
ابزار و وسایل لازم برای ساخت احجام سنگی کلنگ ویا دستگاه برش سنگ، تیشه ، قلم ، چکش ودر نهایت سمباده است .
مراحل تولید
برای ساخت اشیاء سنگی ، هنرمند ابتدا سنگ را به اندازه تقریبی محصولی که قصد ساختنش را دارد ،برش می دهد . در گذشته، برای برش اولیه سنگ بیشتر از کلنگ استفاده می شد ،ولی امروزه با دستگاه تراش سنگ این کار را انجام می دهند .
در مرحله بعد هنرمند باید طرح مورد نظرش را بر روی سنگ بیاندازد .(بیشتر هنرمندان در گذشته الگوی خاصی برای ساخت حجم سنگی خود نداشته اند و تا حدود زیادی از خلاقیت خود استفاده می کردند . ولی امروزه طرحهای متنوعی در دسترس هنرمندان قرار دارد.)
پس از اینکه طرح بر روی سنگ انداخته شد ،هنرمند با استفاده از تیشه و قلم شکلی بدوی به سنگ مورد نظر می دهد.
پس از اینکه تا حدودی حجم مورد نظر از دل سنگ بیرون آمد ، به وسیله قلم های کوچکتر و چکش سطح حجم سنگی، پرداخت می شود . در مرحله ی نهایی تولید، برای صیقلی شدن و پرداخت بهتر کار از سوهان یا سمباده مرطوب استفاده می شود .(به هنگام صیقل دادن سنگ ، استفاده از آب ویا سمباده مر طوب باعث می شودتا هم عمر سمباده بیشتر شود وهم سطح سنگ زیاد داغ نشود. همچنین رطوبت از پخش ذرات و تراشه های سنگ در هوا جلوگیری می کند.)
به این ترتیب حجم مورد نظر آماده است و می تواند توانایی سازنده خود را به نمایش بگذارد .
در ساخت احجام سنگی از اشکال متنوعی می توان استفاده کرد .این احجام ممکن است به شکل حیوانات ویا انسان ساخته شوند ویا شکلی کاملا انتزاعی داشته باشند .گذشته از این موارد از هنر حجم سازی در ساخت اشیاء کاربردی مثل آسیابهای سنگی قدیمی ، ظروف ،سنگ قبرهای مختلف و تزئینات معماری نیز استفاده بسیاری می شود.