يكي از کهن ترین و قابل احترام ترین هنرهاوپیشه های ایران سنگ تراشی سنتی است. معنی واژه حجاری در فرهنگ بزرگ سخن اینگونه آمده؛ شغل سنگ تراشی، شئ یا سطح سنگی که با کندن یا تراشیدن آن نقش و نگاری بر رویش ایجاد شده است.(نقش برجسته در سنگ)در این هنر-صنعت هنرمند کار خود را با توده ای از ماده جامد (مثلا یک قطعه سنگ ) آغاز می کند و در روند کاستن از توده مزبور به شکل مورد نظرش می رسد .از این هنر برای تزئین دیوارهای مساجد ، آرامگاهها ، سر ستونها و یا ساخت کتیبه های سنگی بر سر در بناها استفاده می کنند .
تاریخچه
از گذشته های دور مردم این سرزمین ابزار زیادی با سنگ می ساختند . با گذشت زمان استفاده از سنگ تنها محدود به ساخت اشیاء کاربردی نشد وسنگ تراشی به هنری تزئینی تبدیل شد . یکی از این هنر ها ، هنر حجاری است که به صورت نقش برجسته روی سنگ در تزئینات معماری بناهای مختلف کاربرد داشته است .
در استان قزوین از دیر باز هنر حجاری هنرمندان زیادی داشته است .در بناهای مختلف این استان که از گذشته بر جا مانده ، می توان هنر این هنرمندان را مشاهده کرد .به اذعان استاد محمد باقرآصف زاده که از هنرمندان قدیمی این استان هستند ، در اکثر بناهای قدیمی شهر ردپای هنر حجاری رامی توان مشاهده کرد.در گذشته بر روی بیشتر پایه ستونهای سنگی بناهای مختلف نقوش زیبایی حجاری می شده است .نقوشی چون گلهای ختایی ، اسلیمی و نقوش جانوری ، که از جمله این آثار می توان به حجاریهای دو طرف درب ورودی حمام صفا ،پایه ستونهای سنگی حسینیه امینی ها وتزئینات حجاری موزه هنر و پایداری ( خانه میریانزاده ) اشاره کرد.همچنین سنگهایی که بر روی مزار مردگان گذاشته می شد غالبا دارای تزئیناتی به صورت نقش بر جسته بود .
مواد اولیه
سنگهایی چون ؛مرمر سفید، مرمر سبز فام با دانه های ریز ،ابق ، گرانیت ،رز صورتی مرمر خاکستری و بسیاری دیگر از سنگها می تواند از مواد اولیه هنر حجاری باشد .
ابزار وتجهیزات
تیشه ، کلنگ ،چکش فولادی وقلمهای مختلف برای ایجاد نقش بر جسته بر روی سنگ و همینطور سمباده از مهمترین ابزارهای مورد استفاده در حجاری است.
مراحل تولید
هنرمند حجار برای ساخت یک اثر حجاری ابتدا سنگ مورد نظر خود را تهیه می کند و قسمتهای اضافه آن را با کلنگ و تیشه می برد ، تا سنگ به اندازه دلخواه برسد. سپس نقشه حجاری را روی سنگ گذاشته و تمام خطوط آن را با مرکب می کشد.
( امروزه از کاربن برای انتقال طرح استفاده می شود .) حجار برای قلم زدن نقشه ، چکش فولادی و مجموعه ای از قلم نقاری در اختیار دارد .
البته بسیاری از حجاران نیز قلم های مورد نظر خود را بر اساس ریزی و درشتی طرح خود می سازند و سپس با آن اقدام به کندن طرح مورد نظر می کنند . حجار نخست شروع به کندن خطوط اصلی کار می کند و یک قلم بسیار نوک تیز به نام قلم سوزنی به کار می برد و زمینه آن را با قلم های میان تهی گوناگون به نام قاشقی می برد . بعد از بیرون آمدن شکل، سطح کار به وسیله سمباده های نرم پرداخت می شود . در واقع می توان گفت استاد سنگ تراش و حجار با ابزار هایی مثل کلنگ و تیشه وقلم، سنگ خامی را که از دل کوه بیرون آورده به سنگی تزئینی تبدیل می کند .
نقوش مورد استفاده در هنر حجاری
نقوش اسلیمی ، ختائی و طرحهای تزئینی هنر اسلامی از نقوشی است که کاربرد زیادی در هنر حجاری دارد . مجالس بزم و شکار و یا نقوشی که بر گرفته از داستانهای ادبیات ایرانی است ،استفاده از نقوش جانوری و انسانی و گاه طرحی هندسی از دیگر نقوشی است که حجاران در کار خود از آن استفاده می کنند